O izerskich i karkonoskich gnejsach

Gnejsy należą do najbardziej rozpowszechnionych skał w polskiej części Gór Izerskich. Spotkamy je również w Karkonoszach i na Pogórzu Izerskim. Choć są pospolite, to stwarzają sporo problemów nazewniczych – czasami są nazywane granitami, posiadają także wiele nazw regionalnych. Posłuchajmy więc historii tych skał i uporządkujmy wiedzę na ich temat.

Gnejsy to skały metamorficzne, które swoim składem odpowiadają w przybliżeniu granitom (skałom opisanym w poprzednim wpisie na blogu), czyli zbudowane są głównie z kwarcu, skaleni i łyszczyków. Powstają one poprzez przeobrażenie skał wyjściowych pod wpływem  podwyższonej temperatury i ciśnienia. Taka przemiana polega na przebudowie mineralnej i strukturalnej skał. Skały metamorficzne często wykazują dobrą oddzielność płaskorównoległą, wyrażoną równoległym ułożeniem minerałów o pokroju blaszkowym lub obecnością warstw o odmiennym składzie mineralnym. Takie powierzchnie określa się powierzchniami foliacji.

Gnejsy izerskie i karkonoskie powstały poprzez przeobrażenie granitów porfirowatych (takich jakie teraz możemy spotkać w Karkonoszach) o wieku około 500 milionów lat. Dowodem na to jest obecność w gnejsach dużych oczek skaleni, będących pozostałością po dawnych porfirokryształach. Taką budowę nazywamy oczkową, a jeśli oczka skaleni są rozciągnięte i posiadają charakterystyczne „ogony”, soczewkową. Te dawne granity, zwane rumburskimi (nazwa od miejscowości Rumburk w czeskiej części Łużyc), tworzyły wielką intruzję, co najmniej tak dużą jak młodsze od nich o 200 milionów lat granity karkonoskie. Granity rumburskie powstały z magm wytopionych podczas formowania się tzw. Oceanu Rei, kiedy to od wielkiego kontynentu Gondwany odrywały się jej brzeżne partie.

Granity rumburskie zostały częściowo przeobrażone w gnejsy i granitognejsy podczas spektakularnych wydarzeń z przełomu dewonu i karbonu (około 350 milionów lat temu). Wtedy to na obszarze współczesnych Sudetów doszło do zderzenia kontynentów i zamknięcia Oceanu Rei. Potężne masy skalne zostały na siebie ponasuwane, formując wyniosły łańcuch Waryscydów, który swoją wysokością mógł dorównywać obecnym Himalajom. Te ogromne siły sprawiły, że granity porfirowate zostały przeobrażone w gnejsy i miejscami w granitognejsy. Te drugie są odmianą gnejsów, jednak swoim wyglądem przypominają granity, gdyż nie posiadają ewidentnej foliacji. Z tego powodu czasami nazywane są także granitami izerskimi, choć należałoby tego raczej unikać, żeby nie doszło do pomylenia tych skał z młodszymi o 200 milionów lat granitami karkonoskimi, które budują również część Gór Izerskich.

Kolejnym ważnym wydarzeniem dla naszych gnejsów było pojawienie się granitowej magmy nieco ponad 300 milionów lat temu. Przywędrowała ona z dużych głębokości i wcisnęła w istniejące już gnejsy, powodując rozczłonkowanie tego masywu na dwie części. Część północna określana jest obecnie jako gnejsy izerskie, a wschodnia i południowa kowarskie, jednak jest to ta sama skała, tylko rozdzielona młodszą intruzją granitu. Choć więc skała ta ma wiele imion – granity rumburskie, gnejsy i granitognejsy izerskie, granity kowarskie – to jednak wciąż jest tym samym. Są to granity porfirowate o wieku około 500 milionów, częściowo przeobrażone w granitognejsy i gnejsy, w wyniku późniejszych procesów metamorficznych. I możemy je zobaczyć w wielu odsłonięciach na obszarze Sudetów Zachodnich, również w formie efektownych form skalnych.

Gnejs słojowo-oczkowy z okolic Kowar

Gnejs słojowo-warstewkowy odsłaniający się poniżej Przełęczy Kowarskiej

Granitognejsy izerskie z niebieskawym kwarcem

Efektowne formy skalne zbudowane z gnejsów

Gnejsowe formy skalne w Wąwozie Piszczaka

Gnejsowe “gołoborze” na Tłoczynie